Ondernemend Breda

Ambitie 1: De kracht van toegepaste innovatie
Breda is de internationale hotspot voor Toegepaste Technologie en Creativiteit (TT&C). Daarmee staat de ambitie om te vernieuwen centraal. Dit is relevant om onze economie concurrerend te houden, oplossingen voor maatschappelijke uitdagingen te bieden en talent aan te trekken en te behouden. Het Innovatiedistrict Breda is het programma om deze ambitie te realiseren. Het gaat hierbij om 3 samenhangende domeinen: het realiseren van een innovatief netwerk, het faciliteren van stimulerende bedrijven en instituties, en het ontwikkelen van inspirerende en dynamische gebieden. Economische en stedelijke ontwikkelingen gaan hand en hand in het Innovatiedistrict Breda.

In 2023 hebben we een belangrijke stap gezet om het Innovatiedistrict Breda lokaal, provinciaal en nationaal op te kaart te zetten. Onze partners vanuit kennisinstellingen, het bedrijfsleven en andere overheden onderschrijven het belang en zijn bereid om hier met ons de schouders onder te zetten. Samen met hen hebben we binnen TT&C een extra focus aangebracht op de thema’s robotisering en gaming. We hebben Breda een nog herkenbaarder economisch gezicht kunnen geven, wat zorgt voor meer dynamiek en samenwerkingskansen.

Belangrijke organisaties, zoals B’WISE Incubator, Breda Robotics en het Gamecluster Breda zijn in 2023 opgericht of gegroeid. Zij zorgen voor steeds meer impact richting partnerbedrijven, talenten en onze maatschappij. Als voorbeeld noemen we de robotisering in de agrosector en in de zorg. Verder hebben we belangrijke stappen gezet binnen verschillende gebiedsontwikkelingen, waarbij we geleidelijk de filosofie van een innovatiedistrict introduceren.

Ambitie 2: Ondernemen met lef
Ondernemers en bedrijven vinden in Breda ondersteuning om te groeien, te vernieuwen en betekenisvol te ondernemen. In 2023 boden we een aantal programma’s aan om ondernemers daarbij te ondersteunen, onder meer als hulp bij het starten van een bedrijf, digitaliseren en verduurzamen. Naast enkele concrete projecten werkten we daarnaast aan het verbeteren van de dienstverlening als één samenhangend systeem. Zo wordt dit meer één geheel vanuit het perspectief van de ondernemer en is onze inzet beter gericht op onze doelen. We werkten aan het Actieplan Arbeidsmarkt Breda en haalden veel inbreng op vanuit het onderwijs, arbeidsmarktorganisaties en bedrijven. In 2023 gaven we daarnaast een flinke impuls aan internationalisering door de samenwerkingen met Duitsland en Vlaanderen te verdiepen en met het programma LivingIn.

Ambitie 3: Verrassende stad
Met de uitvoering van het programma Verrassende stad (onderdeel van de Economische Visie) zorgden we ervoor dat Breda een fijne stad is om te bezoeken. Breda is een stad met een goed vestigingsklimaat en een goede mix aan voorzieningen, die zijn afgestemd op de wensen en behoeften van gebruikers. In 2023 hebben we stappen gezet om Breda nog aantrekkelijker te maken. Het programma Royal Roots verbond cultuur en erfgoed op een zichtbare en toegankelijke manier voor bezoekers. 

Met bewoners en bezoekers dachten we na over hoe de ‘VVV van morgen’ eruit moet zien, als opmaat naar een definitief toeristisch informatiepunt in de binnenstad. Met regiogemeenten en natuurbeheerders werkten we aan belevenisvolle recreatieve (fiets)verbindingen door verhaallijnen aan elkaar te koppelen. Breda Marketing, het Ondernemersfonds en de Vastgoedeigenaren Commercieel Onroerend Goed hebben samen met de gemeente hun acties op elkaar afgestemd en gezamenlijk nieuwe acties geformuleerd die ervoor moeten zorgen dat de binnenstad nu en in de toekomst haar aantrekkingskracht behoudt. 

Werklocaties
In 2023 werkten we verder aan het (op termijn) beschikbaar krijgen van nieuwe én bestaande locaties voor werken en voorzieningen. We hebben stappen gezet in het proces om nieuw aanbod op nieuwe en bestaande terreinen beschikbaar te krijgen. Op die laatste werkten we ook verder aan thema’s als veiligheid, de energietransitie en groenvoorziening. Door onderzoeken en monitoring kregen we meer inzicht in de opgave en konden we dit vertalen in een plan van aanpak Toekomstbestendige Bestaande Bedrijventerreinen, op basis waarvan we gerichter aan de slag kunnen. We werkten daarnaast door aan een gezonde kantorenmarkt, waarbij we inzicht in de Bredase kantorenmarkt verkregen door onderzoek, verder gingen met de reductie van de bestemmingsplancapaciteit en werkten aan de verduurzaming van bestaande kantoren.

Ambitie 4: Digitalisering
Breda zet zich in voor een hoogwaardige digitale infrastructuur. Daarvoor hebben we verder gebouwd aan de bedrade verbindingen en hebben we samen met de provincie Noord-Brabant en de gemeenten Eindhoven, Helmond en ’s-Hertogenbosch officieel de BrabantRing opgericht. De BrabantRing is een gesloten glasvezelnetwerk waarmee overheden, maatschappelijke organisaties en bedrijven veilig, snel en betrouwbaar gegevens kunnen uitwisselen.

Dankzij deze goede verbindingen kunnen we nieuwe diensten mogelijk maken en meer inzicht krijgen in maatschappelijke vraagstukken. Om dit te organiseren, bouwen we een digitale replica van Breda, de digital twin. Hiermee heeft Breda het afgelopen jaar geëxperimenteerd, onder andere door de samenwerking via het Europese subsidieproject Smart City Monitor (SCM) met de gemeente 's-Hertogenbosch, BUas, JADS, Argaleo en Geodan. Daarmee is de meerwaarde bewezen voor het sturen op maatschappelijke opgaven en het maken van beleidskeuzes. De digital twin geeft namelijk inzichten die we vooraf nog niet hadden. Zo weten we nu bijvoorbeeld beter waar fietsers rijden en waar zij lang moeten wachten bij verkeerslichten. Ook tijdens evenementen hebben we geëxperimenteerd met informatie uit de digital twin. Op basis van tellingen door lasersensoren, de drukte in de parkeergarages en de locaties van geparkeerde deelscooters krijgen we beter zicht op de drukte in de stad.

Om ervoor te zorgen dat inwoners zich zo prettig mogelijk voelen bij de digitale ontwikkelingen in de stad, is er een convenant opgesteld voor het samenwerken in het Bredata stedelijk ethisch team. Dit is in september, tijdens de landelijke Citydeal-dag in Breda, door alle 9 deelnemende partijen ondertekend. Naast het overleg met het ethisch team zijn er ook sessies begeleidingsethiek georganiseerd, onder meer over de inzet van de digital twin. Bij deze sessies was een zeer divers team aanwezig, van binnen én buiten de gemeente en van ondernemers tot inwoners.

De kracht van toegepaste innovatie
Samen met onze partners uit het onderwijs en het bedrijfsleven hebben we het programma voor het Innovatiedistrict Breda verder uitgewerkt. Dit is de basis geweest voor een presentatie en een korte film waarmee we op verschillende plekken (nationaal en lokaal) onze ambitie hebben toegelicht. Dit deden we uiteraard om bekendheid en draagvlak te creëren. Daarnaast is dit onderzoek gebruikt om opdracht te geven voor het ontwikkelen van een gebiedsvisie voor het Slingerweg-gebied (ontwikkeling van een Robot Campus Brabant) en de programmering van ’t Zoet. De gemeente is 3 jaar geleden aangehaakt bij de Stichting Breda Robotics. Het doel was het stimuleren van de inzet van robotisering in productieprocessen, het ontwikkelen van nieuwe robottoepassingen en het bieden van een hybride leeromgeving voor studenten van onder andere Avans Hogeschool en Curio. In 2023 is een provinciale subsidieaanvraag gehonoreerd, waardoor we onder andere de werkorganisatie flink hebben kunnen versterken. Samen met Vlaanderen hebben we een Europese Interregsubsidie binnengehaald, gericht op robotisering in de agrosector. Hierbij is Breda Robotics leadpartner. Ook is er een programma gestart voor robotisering in de zorg. Als onderdeel van de schaalsprong hebben we Breda Robotics verplaatst van de Koepel naar een ruimte in het Slingerweg-gebied.

Samen met BUas en de provincie Noord-Brabant hebben we een programma opgesteld voor het versterken van het gamecluster in Breda. Het gaat hierbij om activiteiten op het vlak van entertainment games, serious gaming en immersive technologies (VR/AR). Om dit programma te realiseren, is eind 2023 een subsidieaanvraag bij de provincie ingediend. Voor de gemeente Breda staan hier 3 onderdelen in: het realiseren van een fysieke Game Hub, het ondersteunen van startende gamebedrijven (business development) en het organiseren van een jaarlijks game-event (Breda Game Week). De Breda Game Week heeft voor de eerste keer in november 2023 plaatsgevonden en was een succes. Bij de toekenning van de subsidie worden de genoemde onderdelen in 2024 gestart.

Start-ups hebben een cruciale rol bij vernieuwing en innovatie. Daarom heeft de gemeente Breda, samen met REWIN West-Brabant, begin 2023 de B’WISE Incubator geopend. Een fysieke plek waar zo’n 40 start-ups de kans krijgen om zich te ontwikkelen tot de nieuwe pareltjes van onze economie. B’WISE Incubator biedt hiervoor een inspirerende omgeving, een coachingprogramma, toegang tot financiering en diverse toespitste events. Gezien het succes van de eerste fase is besloten om de incubator uit te bouwen. Naar verwachting wordt de tweede fase in het tweede kwartaal van 2024 geopend.    

In 2023 heeft de Economic Board West-Brabant haar nieuwe strategie gepresenteerd. De ambitie is om West-Brabant binnen Nederland te ontwikkelen tot dé voorloper in de transitie naar de nieuwe economie en als plek voor innovatieve ondernemers die daaraan bijdragen. De Economische Agenda West-Brabant voor de periode 2023-2026 beschrijft de uitwerking van deze strategie in een meerjarenagenda. Kernthema's hierbij zijn plantbased ondernemen, circulair ondernemen, start-up & scale-up en innovatief mkb. In deze programma's bouwen we ook voort op robotisering, digitalisering en AI. Dit geldt ook voor de inzet van creatieve denkkracht, waardoor er stevige relaties zijn met de Bredase agenda. Op basis van deze nieuwe agenda is ook de samenstelling van de Board aangepast.

Voor de Stedelijke Regio Breda-Tilburg (SRBT) is de economische propositie opgeleverd. We zetten samen in op Human Centered Innovation. Innovatie en technologie zijn belangrijk, maar we realiseren ons terdege dat het menselijke aspect hierbij niet uit het oog mag worden verloren. Bij de kennisinstellingen en bedrijven in de regio’s zit de kennis en kunde om de combinatie van mens en technologie te onderzoeken, te verbeteren en toe te passen. In 2023 zijn 3 proeftuinen gestart om dit in de praktijk te testen. Deze hadden betrekking op de eiwittransitie, zorg in de wijk en wijkdistributie. De proeftuinen worden in 2024 verder doorontwikkeld, maar de basis voor de samenwerking is gelegd.

Ondernemen met lef
We hebben proactief de top 50-bedrijven in de Toegepaste Technologie & Creativiteit en de top 10-accounts in de focussectoren bezocht. Het ondernemersteam bood ondersteuning aan deze ondernemers en stimuleerde het gebruik van hun innovaties richting ons meer traditionele mkb en voor onze maatschappelijke uitdagingen. We werkten nauw samen met onder andere de onderwijsinstellingen, REWIN, BOM, Digiwerkplaats Breda en de innovatieclusters. In 2023 is een start gemaakt om de accountmanagers van het ondernemersteam intensiever en in een vroeg stadium te betrekken bij trajecten en projecten, en hen in te zetten als linking pin met de betreffende ondernemers(doelgroep).

Met een centraal loket ondersteunde het ondernemersteam vele ondernemers van klein tot groot en in alle sectoren reactief op een groot aantal thema's, waaronder: huisvesting, vergunningen, inkoop en starten. Hierbij werkten we nauw samen met meerdere afdelingen, Business Coach Breda en B’WISE.

Voor de mkb-vernieuwing hanteerden we een proactieve benadering. Het doel was om ondernemers te ondersteunen om toekomstbestendig te worden, vooral op het gebied van verduurzaming, digitalisering, data en AI. Evenementen als de Tech Summit (ACT NOW), de Week van de Circulaire Economie en de Game Week boden inspiratie en contacten. Concrete hulp kregen ondernemers door programma’s als SustainABLE, de Circulaire Business Challenge, Datacoaches en Digitale Werkplaats. Voor de uitvoering van plannen verbonden we ondernemers met innovatieclusters, zoals Breda Robotics en Breda Circulair, het onderwijs of expertbedrijven. We verstrekten een aantal TT&C-subsidies aan technologische en creatieve projecten. Vanuit de Actieagenda mkb-dienstverlening 2024-2026 zijn we samen met het Rijk en de G40/VNG als een van de 6 pilotgemeenten gestart met een actieplan om de dienstverlening aan ondernemers te verbeteren in Breda en de regio West-Brabant. We trekken hierbij samen op met REWIN. 

We deden mee aan de Citydeal Impact Ondernemen en organiseerden bijeenkomsten en coaching voor bedrijven die impact maken voorop hebben staan. We verbonden hen met Betrokken Ondernemers Breda en Breda Circulair. Met een aantal partijen (Urban Living Lab Breda, de Triple O Campus, Betrokken Ondernemers Breda (BOB), Avans Centre of Expertise Brede Welvaart en Nieuw Ondernemerschap) ondertekenden we de samenwerkingsverklaring ‘Impact ondernemen, het nieuwe normaal in Breda’.

Voor de realisatie van het Actieplan Arbeidsmarkt (de nieuwe naam voor het Deltaplan Onderwijs en Arbeidsmarkt) doorliepen we een intensief intern en extern proces. Vanuit de 3 beleidsdomeinen werkten we aan een gezamenlijke opzet en inventariseerden we de behoeften en ontwikkelingen bij stakeholders. De inzichten (onder andere uit een aantal interviews) verwerkten we tot een raamwerk voor het actieplan. Daarmee legden we een goede basis voor een brede stakeholdersessie in januari 2024.

We voerden de ondernemerspeiling uit. In deze peiling vroegen we Bredase ondernemers naar hun mening over, onder andere het vestigingsklimaat, het ondernemersklimaat en dienstverlening vanuit de gemeente.

Om het internationale netwerk van Breda te versterken, waren we in 2023 op diverse thema’s actief:

• In zusterstad Wroclaw sprak wethouder Peter Bakker op het internationale congres ‘City-Water-Quality of Life’. Een delegatie uit Wroclaw bezocht Breda in het kader van de bevrijding. De burgemeesters van Breda en Lviv ontmoetten elkaar in Breda en spraken over samenwerking. We hebben gezocht naar een moment om de MoU Lviv-Wroclaw-Breda te ondertekenen, maar dit bleek moeilijk planbaar door de oorlog in Oekraïne. We troffen voorbereidingen voor een kunsttentoonstelling uit Lviv in het Stedelijk Museum Breda, waren betrokken bij de Oekraïne-projecten van VNG International en verzamelden hulpmateriaal voor Lviv.
• De stedenband met Yangzhou is na de evaluatie in maart 2023 officieel beëindigd op de Chinese ambassade.
• We hebben samenwerkingskansen met Duitsland en Vlaanderen verkend. Met de burgemeester brachten we een werkbezoek aan Stuttgart (Baden-Württemberg), dat was gericht op robotisering en gaming, in combinatie met zijn rol als spreker bij de Urban Future Conference. We waren gaststad voor de Vlaams-Nederlandse Handelsdag en combineerden dit met een bijeenkomst voor Vlaamse en Nederlandse bestuurders uit de grensregio.
• De pilot Reshoring is afgesloten bij gebrek aan interesse vanuit Bredase ondernemers voor de ondersteuning van de gemeente.  
• Het warme welkom voor internationals (LivingIn-coördinator en -programma) kreeg een impuls door een subsidie van de provincie. Voorbeelden van resultaten zijn het Brabantbrede LivingIn-onderzoek van Decisio, het succesvolle pilotproject Women for Women, de grote opkomst bij het International Women's Day (IWD) Breda-event, de welkomstbijeenkomsten en Monthly Meetups en activiteiten om bedrijven te interesseren voor internationals als verborgen pool van talenten. Holland Expat Center South was hier ook bij betrokken.
• Om Breda meer zichtbaar te maken voor internationale bedrijven leverden we via Breda Business een nieuwe internationale economische brochure op. Verder lanceerden we een vervolg van de campagne ‘Breda Beyond Borders’ en werkten we aan de Engelstalige website.

BredaBusiness
De afgelopen jaren hebben we flink gebouwd aan het merk BredaBusiness. Begin 2023 voerden we een analyse uit. Die leidde tot een gefocuste en strategische marketing- en communicatieaanpak voor 2023. De basis bleek consistent te zijn, maar het is niet altijd helder (intern en extern) wie we zijn, wat we doen en waarom. Daarom hebben we met Bredase bureaus een positioneringspiramide ontwikkeld om de diverse rollen van BredaBusiness scherp te krijgen. Hierbij ontwikkelden we een interne campagne en toolkits.

Onze inzet bleef gericht op een actuele contentstrategie, met een crossmediale strategie tussen het platform BredaBusiness.com, de LinkedIn-pagina BredaBusiness en het YouTube-kanaal. Met deze content creëerden we bewustwording, maar ook leads. De etalage van BredaBusiness was gevuld met vaste rubrieken en campagnes over actuele economische thema’s en met actuele ontwikkelingen.

Een mooi voorbeeld was de Breda Beyond Borders-campagne om het internationale vestigingsklimaat zichtbaar te maken, waarbij de focus ligt op storytelling en ambassadeurschap. Daarnaast lanceerden we een 'groencampagne' om subsidies voor het vergroenen van bedrijventerreinen te stimuleren. Die hebben we versterkt met een fysieke roadshow langs bedrijventerreinen en een online e-book. Op de landelijke Dag van de Ondernemer organiseerden we een succesvolle eerste BredaBusiness-editie. 

Verrassende stad

• In de Houtmarktpassage opende Breda Marketing in juli 2023 een tijdelijk toeristisch informatiepunt. Daar verstrekten zij toeristische informatie én brachten ze de wensen en ideeën van bewoners en bezoekers in kaart voor het definitieve toeristische informatiepunt. Die zijn verwerkt in het concept voor het definitieve informatiepunt, dat in april 2024 zijn deuren opent.
• Het Stedelijk Museum opende zijn nieuwe vaste tentoonstelling ‘de Nassaus van Breda’. Op het Kasteelplein stond de blindfloor, een openluchtkunstwerk dat als podium voor de stad diende en het verhaal van de Nassaus vertelde. De podcastserie ‘Vooruit naar het verleden’ werd uitgebracht en het muziekevenement Popmonument droeg het koninklijke verleden op een creatieve manier uit. 
• De Vereniging Commercieel Onroerend Goed Binnenstad Breda (VCOB), het Ondernemersfonds Binnenstad Breda, Breda Marketing en de gemeente ontwikkelden een gezamenlijk activiteitenprogramma om de Bredase binnenstad aantrekkelijker te maken. Dit is een continu proces dat ook in 2024 wordt voortgezet.
• Breda Marketing (BM) lanceerde voor bewoners en toeristen een groene route langs duurzame ondernemers in Breda. Met creatieve ondernemers uit het Havenkwartier werd dit gebied op een bijzondere en zichtbare wijze verbonden met de binnenstad door het concept ‘de rode draad’. Voor de placemaking in 't Zoet bracht BM partijen samen en stelde zij een procesplan op. BM heeft Breda in binnen- en buitenland uitgedragen. De smaakmakerscampagne werd voortgezet.
• De detailhandelsvisie wordt uitgevoerd. De gemeenteraad is geïnformeerd over het proces waarmee de gemeente de opgaven 'integrale gebiedsvisies' en 'het verminderen van de bestemmingsplancapaciteit' gaat oppakken.
• De vaststelling van het horecabeleid is in overleg met de stakeholders uitgesteld vanwege de samenhang met de nieuwe terrasverordening. Beide documenten worden in 2024 ter besluitvorming voorgelegd.
• We hebben de betrokkenheid van ondernemers bij de verbetering van winkelgebieden vergroot via de subsidie impulsgeld winkelgebieden. Bedrijveninvesteringszones (BIZ), ondernemersfondsen, winkeliersverenigingen en vastgoedverenigingen hebben initiatieven in kunnen dienen om aanspraak te maken op deze subsidie. Initiatieven die met deze impulsgelden tot stand zijn gekomen, zijn: de starterswinkels, schoonmaakacties in de binnenstad, het aanstellen van een binnenstadsmakelaar, het veiliger maken van de sfeerverlichting en de decemberprogrammering Breda Straalt. 
• We hebben bijgedragen aan de organisatieontwikkeling van de VCOB en de proceskosten voor de verlengingen van de BIZ Wilhelminastraat, Ginneken en Haagdijken-Tolbrugstraat en de beëindiging van de BIZ Donk.
• Tijdens het project Ginnekenstraat-Zuid hebben we samen met het ondernemersfonds Binnenstad en de VCOB een toekomstvisie opgesteld voor deze winkelstraat. De Ginnekenstraat-Zuid wordt weer een vitale winkelstraat waar mensen graag verblijven door groen tegen de gevels en in boombakken en -banken te plaatsen, de gevels op te schonen, 3 monumentale panden te verlichten en de leegstand aan te pakken. In 2024 wordt de toekomstvisie samen met ondernemers en pandeigenaren verder uitgewerkt.
• We hebben gezorgd voor een meer inhoudelijke en kwalitatieve blik op evenementen, die aansluit op het Verhaal van Breda. Breda Marketing brengt in het eerste semester van 2024 een advies uit; een visie op evenementen. Welke evenementen zetten we als stad in de etalage (die passen bij het profiel waarvoor we hebben gekozen), waar willen we op sturen en wat is hiervoor nodig? Mogelijk leidt dit tot andere beleidsmatige keuzes en heeft dit gevolgen voor de subsidiëring van evenementen. 
• Het evenementenproces wordt opnieuw ingericht, waarmee de dienstverlening aan organisatoren flink wordt verbeterd. Specifieke aandacht gaat hierbij uit naar de (wijk)evenementen die door vrijwilligers worden georganiseerd.

Werklocaties 
Nieuw aanbod op bestaande en nieuwe bedrijventerreinen:

• Voor Steenakker-Noord werkten we verder aan het opstellen van een gebiedsvisie. Ook hebben we een energiescan voor het gebied gemaakt, waarin is onderzocht hoe het bedrijventerrein in de huidige energiesituatie (met netcongestie) tóch ingepast kan worden.
• Rithmeesterpark Fase 2 maakt deel uit van de Gebiedsvisie Zuid-West. Deze visie is in ontwikkeling en komt naar verwachting in 2024 richting de raad voor besluitvorming. Voor Rithmeesterpark Fase 1 werkten we aan een energiescan. Deze wordt in 2024 afgerond.
• Bedrijventerrein Bavel is onderdeel van de Gebiedsvisie Bavel 2040. Deze gebiedsvisie is begin 2024 door de raad vastgesteld.
• De pilot om ruimtewinst te bereiken op een bestaand bedrijventerrein schuift door naar 2024 en wordt uitgevoerd op De Krogten.

 Projecten op het gebied van basis op orde, veiligheid, bewegwijzering, energietransitie, groenvoorziening en samenwerking:

• In 2023 is het overkoepelende plan van aanpak voor het toekomstbestendig maken van onze bestaande bedrijventerreinen (‘Ruimte voor ondernemen’) vastgesteld door het college en ter informatie aangeboden aan de raad. In dit plan van aanpak schetsen wij de uitgangspunten voor het toekomstbestendig maken van onze bestaande bedrijventerreinen. De projecten die hieronder worden genoemd, zijn deel van dit plan van aanpak.
• Na de vaststelling door het college is de uitvoering van het plan van aanpak rondom veiligheid gestart. Onderdeel hiervan is het KVO-B-traject dat in 2023 op de bedrijventerreinen Rithmeesterpark, 3BO en Hazeldonk is gestart. Daarnaast loopt ook het project Gastveilig Breda, waarin de aanpak van ondermijning op bedrijventerrein Hazeldonk centraal staat.
• De wethouder Economische zaken en bedrijvenvereniging De Krogten ondertekenden een intentieovereenkomst om het actieplan voor De Krogten uit te voeren.
• In 2023 voerden we het Groenproject uit. Verschillende bedrijven en bedrijvenverenigingen kregen subsidies om hun bedrijfskavels of bedrijventerrein te vergroenen en te verduurzamen.
• Samen met het Platform Bedrijventerreinen Breda werkten we op een aantal vlakken aan de bevordering van de samenwerking tussen ondernemers, onder andere op de Druivenstraat en de Charles Petitweg.
• We leverden een bijdrage aan het provinciale traject om XXL-logistiek (vanaf 3 hectare) te begrenzen.  

Vorm geven aan het Innovatiedistrict:

• In 2023 is het onderzoek van Dona Stedenbouw naar het Innovatiedistrict afgerond.
• Daarnaast is het traject voor een gebiedsvisie voor de Slingerweg opgestart.

Meer informatie over het Innovatiedistrict is te vinden onder het programma ‘De kracht van toegepaste innovatie’.
  
Aantrekkelijke vestigingsmilieus in de binnenstad, zoals de Oostflank en de Barones
Deze trajecten lopen. Meer informatie is te vinden in het programma ‘Grote projecten in de stad’.
 
Een gezonde, evenwichtige kantorenmarkt, waarbij de bestaande kantoren verduurzaamd worden

• In opdracht van de gemeente Breda hield de OMWB in 2023 toezicht op het naleven van de label-C-verplichting.
• Er zijn energiescans uitgevoerd om onze bestaande kantorenvoorraad te verduurzamen.
• In januari 2023 informeerden we de raad over de stand van zaken op de kantorenmarkt via een raadsbrief en een monitor van de kantorenmarkt.

Adequate informatievoorziening en monitoring

• We hebben de monitor van de kantorenmarkt opgeleverd (zie ook hierboven).
• We werkten aan de monitor bedrijventerreinen. Deze is in het eerste kwartaal van 2024 aan de raad verstuurd.
• In 2023 is het Brabants Migratie- en Informatiepunt opgericht (BMIP).

Digitalisering
We hebben de afgelopen jaren vanuit Bredata op vele vlakken geëxperimenteerd en geleerd met de toepassing van technologie ten behoeve van maatschappelijke en economische vraagstukken van de stad Breda. We vind het ontzettend belangrijk om digitalisering niet als doel op zich te zien. Maar als middel om de leefbaarheid van de stad voor ons, bewoners, organisaties en bezoekers, te verbeteren. We zetten niet de ontwikkeling centraal, maar wat het oplevert en betekent in ons dagelijks leven. Iedereen moet erop vooruitgaan, digitalisering moet in dienst staan van de kwaliteit van wonen en (be)leven. Dat verstaan we onder 'de meest digitaal inclusieve stad'. En daarin willen we als Breda in Nederland koploper zijn.

Dit alles doen we vanuit de 4 strategielijnen van Bredata: hardware, software, mindware en orgware.

• Voor de strategielijnen software en mindware werkten we aan de versterking en uitbreiding van het partnernetwerk. We namen deel aan beurzen en (internationale) prijsvragen, we presenteerden projecten tijdens seminars in heel Nederland en hebben het partnernetwerk uitgebreid. Tijdens de Smart City Expo World Congres (SCEWC) in Barcelona won Breda met de Beter Bereikbaar Applicatie voor mensen met een beperking de Living & Inclusion Award. Van de meer dan 400 inzendingen uit 63 landen waren er 3 genomineerd in deze categorie. Verder hebben we gezocht naar nationale en internationale cofinanciering. Bij de uitwerking van de proeftuin Gastveilig Bedrijventerrein Hazeldonk maakten we gebruik van provinciale middelen via Smartwayz. Stimulusmiddelen droegen via het Europees programma REACT bij aan de uitwerking van het project Smart City Monitor. Tot slot bood een substantiële bijdrage vanuit de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) de mogelijkheid om de prijswinnende Beter Bereikbaar Applicatie (BBA) op te schalen en uit te breiden met spraakgestuurde AI.
• GastVeilig bedrijventerrein Hazeldonk is uitgegroeid tot een proeftuin voor bedrijventerreinen met als belangrijkste technische realisatie de inzet van een drone voor gebruik door meerdere partijen, zoals de veiligheidsregio, de bedrijvenvereniging en diverse afdelingen binnen de gemeente. Hiervoor realiseerden we een uitgebreid netwerk van partners. Binnen de proeftuin is ook ervaring opgedaan met de inzet van sensoren tegen parkeeroverlast en het schakelen van de openbare verlichting bij calamiteiten. Er zijn cybersecurity-trainingen uitgevoerd en 2 bedrijven zijn ethisch gehackt om hun online beveiliging te controleren. Het projectplan GastVeilig Hazeldonk dient als basis voor de certificering Keurmerk Veilig Ondernemen Bedrijventerreinen, dat door Platform Veilig Ondernemen wordt uitgerold. Daarnaast is een digital twin voor Hazeldonk opgezet met beschikbare open en gesloten data. Deze draagt bij aan het optimaliseren van het verblijfs- en ondernemersklimaat.
• Bij de uitvoering van de activiteiten in de proeftuin is financiering vanuit het programma "Platform Veilig Ondernemen" en Smartways verkregen. Resultaten die verkregen zijn op Hazeldonk worden op verzoek vna Smartwayz gedeeld met 320 bedrijventerreinen in Zuid-West Nederland. Breda heeft als eerste stad in Nederland een dag- en nachtvergunning verkregen voor een drone zonder piloot; een zogenaamde BVLOS drone. Hiermee kunnen vanaf 1 april 2024 dagelijkse vluchten worden uitgevoerd, waarmee onder meer pilots worden uitgevoerd zoals asfaltslijtage, zwerfafval en bijzettingen, parkeeroverlast en indicatoren gerelateerd aan ondermijnende activiteiten. Het Ministerie van Binnenlandse Zaken heeft Hazeldonk als een van de voorbeeldprojecten in Nederland aangemerkt op het gebied van het verantwoord delen van data. Dankzij deze laatste heeft de landsadvocaat hier een adviesrapport voor opgesteld. Binnen het project wordt samengewerkt en kennis gedeeld met partners en gemeenten als Den Haag, Rotterdam en Amsterdam.
• Door de pilots met de digital twin deden we veel kennis op. We weten nu beter hoe we informatie moeten ontsluiten naar een digital twin, waarbij we natuurlijk rekening houden met de privacy van onze inwoners en bezoekers aan de stad. We leerden dat we een digital twin samen moeten bouwen met het onderwijs, kennisinstituten, het bedrijfsleven, andere overheden en partners uit de stad. Deze ontwikkeling droeg bij aan de verdere uitbouw van het ecosysteem in en om Breda. We staan aan het begin van de ontwikkelingen rondom de digital twin voor Breda en er zijn nog vele stappen te zetten. De techniek van de digital twin wordt opgenomen en uitgebouwd in de staande organisatie. Daarbij zijn we gaan samenwerken met TNO. Zij hebben de kennis en modellen waarmee voorspellende scenario’s gemaakt kunnen worden van bepaalde ingrepen.
• Voor mindware lag de nadruk op het definitief vormgeven van het stedelijk ethisch team met het convenant als resultaat. Op het gebied van digitale inclusie werkten we verder samen met de Alliantie Digitaal Samenleven. In januari vond er een werkbezoek plaats vanuit het ministerie van BZK. In Breda hebben we met partners een toolbox ontwikkeld waarmee je tijdens het ontwikkelen van nieuwe technologie de niet digitaal vaardige gebruiker centraal stelt. Daarnaast is er een onderzoek gestart in samenwerking met de Nieuwe Veste en de VNG over het leren van meldingen die bij het Informatiepunt Digitale Overheid (IDO) binnenkomen. Met beide gaan we in 2024 verder.
• Op het gebied van digitale balans organiseerden we een ‘werkplaats’, in samenwerking met het Chassé Theater en leerlingen van het Stedelijk Gymnasium. Daarnaast hebben we een ‘digital detox’-ervaring ontwikkeld om het belang van digitale balans op de kaart te zetten. Dat deden we voor onder andere de digitale expo in Barcelona en de Citydeal-dag.
• In samenwerking met het Urban Living Lab stelden we een roadmap op om het Zelfbewuste Huis de komende jaren vorm te geven. 
• We organiseerden meerdere Talks of the Town, onder meer over AI. Deze avonden kregen een steeds groter publiek en werden goed gewaardeerd, met een gemiddelde van 350 bezoekers per event.
• Vanuit orgware voerden we verkennende gesprekken met diverse partners en gemeenten over de kansen voor een stedelijk dataplatform. Een mooie ontwikkeling was de oprichting van een gemeentelijk dataplatform. 

Voor dit thema zijn geen specifieke risico's.

Programma 2
De jaarrekening 2023 bevat in totaal 116 (beleids)indicatoren, de zogenaamde ‘Bredase set’. Deze wordt jaarlijks herijkt. Deze Bredase set is in de tekst verdeeld over de diverse programma’s en thema’s en is opgebouwd uit 30 landelijk verplichte en 86 Bredase indicatoren. Hiervan bevat dit programma in totaal 20 beleidsindicatoren, waarvan 1 landelijk verplicht is. In deze jaarrekening wordt voor alle indicatoren peildatum 28 maart 2024 gehanteerd. 

Programma Verbeter Breda
In 2023 hebben we met breed draagvlak van vele partijen in de stad afspraken gemaakt over onze plannen voor de komende jaren. Daarmee willen we onze doelen rondom kansengelijkheid en een verbonden stad realiseren, onder meer via Pact Deel 3. We hebben afspraken gemaakt over samenwerken en samen sturen. Vanuit het Rijk hebben we in december extra middelen gekregen voor de uitvoering van deze plannen. We hebben een monitor ontwikkeld om de resultaten op de lange termijn te kunnen volgen. In 2023 werd Pact Deel 3 van Verbeter Breda opgeleverd. Na de zomer is er een nieuw Verbeter Breda-bestuur en programmabureau gestart. Zij gaan samen met bewoners, de gemeente en andere partners uit de stad bouwen aan kansengelijkheid en de tweedeling in de stad verkleinen. Inmiddels zien we de eerste resultaten. Bijvoorbeeld vanuit enkele plannen uit het Actieplan Verbeter Breda (zoals de impuls sportpark Kadijkje), Preventie met Gezag en de Rijke Schooldag. Om steeds meer en beter met inwoners te kunnen samenwerken, hebben we afgesproken om met wijk- of gebiedsplannen te gaan werken. In 2023 hebben we daarvoor de eerste stappen gezet. We gebruiken zo veel mogelijk de bestaande samenwerkingsstructuren om afspraken te maken en te volgen. Veel plannen zijn opgenomen in de Alliantie Wonen, ambities vanuit Verbeter Breda zijn opgenomen in beleidskaders (zoals de nieuwe onderwijsvisie) en plannen in het kader van de bouwsteen ‘Leefbaar inkomen’ worden uitgevoerd door partners van het waardenetwerk Bestaanszekerheid.

Programma Gasthuisvelden
Het gebied Gasthuisvelden groeit de komende jaren uit tot een waardevolle aanvulling op het stadscentrum. De huidige kantoren en de kazerne veranderen in een aantrekkelijk woon- en verblijfsgebied dat naadloos aansluit op zijn directe omgeving. De eerste stappen hebben we in 2023 gezet door de verschillende deelopgaven (Seeligpark, Gasthuisvelden-West, de mobiliteitsopgave en het verbinden van Fellenoord) op elkaar af te stemmen en de kaders te stellen.

We realiseerden fase 1.1 van de Nieuwe Mark. Daarmee sloten we ook het EU-subsidieproject GreenQuays succesvol af. We gingen direct verder met de aanleg van fase 1.2: het traject tussen de Baronesbrug en de Haven, inclusief de Tolbrug bij De Trapkes. Voor fase 2 hebben we de bestemmingsplanprocedure doorlopen, waarna het plan eind 2023 is vastgesteld door de gemeenteraad. We werkten verder aan het definitieve ontwerp voor fase 2, dat naar verwachting in het eerste kwartaal van 2024 opgeleverd wordt.

Programma CrossMark Breda
CrossMark, met de deelgebieden Stationskwartier, Havenkwartier en ’t Zoet, levert een forse bijdrage aan de centrumontwikkeling van Breda en biedt ruimte aan circa 7000 woningen, 150.000 m2 kantoren en 40.000 m2 aan publieke en commerciële voorzieningen. Inmiddels zijn er al circa 1700 woningen gerealiseerd of in aanbouw, met aanvullend nog circa 3000 woningen tot en met 2030.  

Doordat we werken aan de Samenwerkingsagenda Gemeente-Provincie Noord-Brabant, weten we elkaar beter te vinden en werken we meer integraal aan de diverse projecten. Voor het thema Water-Groen hebben we een gezamenlijk ambitiedocument opgesteld. Binnen het thema Mobiliteit is de bouw van een nieuwe busremise gestart nabij de Druivenstraat, met plek voor maximaal 180 elektrische bussen. Binnen het thema Verstedelijking hebben we stappen gezet met de gebiedsontwikkeling 't Zoet. Daarbij is het Rijk een belangrijke partner bij onze centrumontwikkeling met forse financiële bijdragen in gebieds- en mobiliteitsmaatregelen.

CrossMark-Oost/Stationskwartier:

• De appartementen in het ambitieuze bouwproject 5Tracks zijn eind 2023 opgeleverd; de kantoren en voorzieningen volgen.
• Het markante appartementengebouw De Hendric in 3 Hoefijzers-Noord is eind 2023 opgeleverd.
• Voor de Harley-locatie is het bestemmingsplan vastgesteld voor de bouw van 50 betaalbare woningen en is de aanbesteding gestart in de vorm van een prijsvraag (build & design).
• De bouw van het grote appartementencomplex Eureka Central verloopt voorspoedig.
• Voor de aangrenzende Faam-locatie is eind 2023 het ontwerpbestemmingsplan ter inzage gelegd.

CrossMark-West/Havenkwartier:

• De Strip betreft de eerste realisatiefase in het Havenkwartier. De bestemmingsplannen voor de deelgebieden Backer & Rueb en woningbouw Klavers Jansen zijn vastgesteld.
• De start van de bouw in de Strip door Amvest (Backer & Rueb) en het Consortium Spoorzone Breda (Klavers Jansen) is vertraagd door beroepsprocedures tegen de bestemmingsplannen.
• In het kader van de culturele hub binnen Klavers Jansen, heeft het college besloten om een ontwerp te maken voor de nieuwbouw van de broedplaats Performing Arts bij Bloos. 
• De Speelhuislaan is bouwrijp gemaakt en voorzien van een groene middenberm.
• Over de realisatie van een mobiliteitshub aan de Mark, gekoppeld aan de ontwikkelingen in de Strip, heeft de raad een positief besluit genomen. Het ontwerpbestemmingsplan voor de mobiliteitshub is door het college vrijgegeven voor inspraak. 
• De regelvrije zone op het Haveneiland is begin 2023 beëindigd. Daarnaast hebben we met de verschillende gebruikers in het gebied huurovereenkomsten gesloten tot 2026.

CrossMark-West/’t Zoet:

• Het Toekomstperspectief ’t Zoet 2040 is in 2023 vastgesteld door de gemeenteraad en Gedeputeerde Staten. In dit document staat de inhoudelijke visie voor de toekomstige ontwikkeling van ’t Zoet.
• De ministeries van BZK en IenW hebben in het kader van de Grootschalige Woningbouwlocaties, waar ’t Zoet toe behoort, een forse bijdrage beschikbaar gesteld voor gebiedsgerichte maatregelen (groen en water; € 27 miljoen) en mobiliteitsmaatregelen (HOV-lijn, verbindingen met het station en de binnenstad; € 50 miljoen). Voorwaarde is dat we in 2030 gestart zijn met de realisatie van ten minste 1700 woningen in ’t Zoet, waarvan minimaal 50% in de categorie betaalbaar.
• Met waterschap Brabantse Delta hebben we een intentieovereenkomst gesloten voor de samenwerking in ’t Zoet. Ook heeft het waterschap uitstel verleend voor het realiseren van de waterretentie van het Stationskwartier tot 2027. Deze retentieopgave wordt ingepast in het watersysteem van ’t Zoet. 
• In het kader van placemaking is in het voorjaar van 2023 park ’t Zoet geopend en hebben enkele evenementen plaatsgevonden. 

Programma Bavel
In 2023 is in co-creatie met het dorp de Gebiedsvisie Bavel 2040 opgesteld en opgeleverd. De visie is door het college ter vaststelling aangeboden aan de gemeenteraad. De Gebiedsvisie is het resultaat van een geslaagd participatie- en cocreatietraject. De visie is een uitwerking van de Omgevingsvisie Breda 2040 en laat zien dat Bavel een belangrijke bijdrage gaat leveren aan de gemeentelijke ambities op het gebied van wonen, werken en natuurontwikkeling. In Bavel is de doelstelling om tot 2040 zo'n 1000 woningen, 33 tot 40 hectare bedrijventerrein en 160 hectare natuur te ontwikkelen met een bijpassend voorzieningenniveau voor het dorp. De ambities sluiten aan bij de behoeften in Bavel: dorps wonen met extra aandacht voor senioren, starters en kleine woningen. Een bedrijventerrein en een werklandschap met meerwaarde voor het dorp dat de gemeente Breda voorziet in haar uitbreidings- en vervangingsvraag. Ten slotte heeft het college in 2023 een voorkeurslocatie gekozen voor de ontwikkeling van een multifunctionele accommodatie voor sport en cultuur. 

Centrum-Oost
In 2023 is de programmatische regie voor de ontwikkelingen in Centrum-Oost opgestart. We sturen op het behalen van de doelen uit het Ambitiedocument Centrum-Oost. We blazen het gebied aan de oostzijde van de historische binnenstad daarmee nieuw leven in. Er ontstaat een hernieuwd stadsdeel waar gastvrijheid, historisch besef en creativiteit belangrijke waarden zijn die de sfeer bepalen. De bestaande binnenstad wordt zo uitgebreid naar de singels met een centrumstedelijk gebied met een beoogde mix van 70% wonen en 30% stedelijke voorzieningen (economie, cultuur, leisure). Onderdelen van deze ontwikkeling zijn onder meer een ondergrondse parkeergarage (in plaats van parkeren op het Chasséveld), nieuwe fietsenstallingen en de bouw van zeker 1500 woningen.

• We hebben het Ambitiedocument Centrum-Oost vastgesteld, dat de kaders en ambities stelt voor de ontwikkelingen in het gebied.
• We hebben een intentieovereenkomst gesloten met de nieuwe eigenaren van het Koepelcomplex voor de herontwikkeling daarvan. Momenteel loopt er een haalbaarheidsonderzoek.
• De verbouwing van het gemeentelijk monument De Lange Stallen is klaar. Er zijn 84 sociale huurappartementen gerealiseerd (en inmiddels bewoond) door WonenBreburg. Ook is een belangrijke corridor ontstaan die de verbindende looproutes in het gebied versterkt.
• De herontwikkeling van het voormalige postkantoor aan de Oude Vest is gestart. De oudste gebouwdelen worden behouden en getransformeerd. De rest van het pand is al gesloopt. De nieuwbouw die daarvoor in de plaats komt, is al gestart. Voor dit project hebben we een bijdrage van € 400.000 ontvangen in het kader van de StartBouwImpuls-regeling. Er worden in totaal 129 woningen gebouwd, waarvan een substantieel deel in het betaalbare segment.
• We hebben een intentieovereenkomst afgesloten met de partijen die zich hebben verenigd in de Alliantie Chassékwartier (Synchroon, Heijmans, 3W/Emro, Alwel en WonenBreburg). Samen gaan we onderzoek verrichten naar de toekomst van het gebied tussen de Vlaszak en de singels, de Koepel en het Chassépark. Inmiddels loopt er een uitgebreid haalbaarheidsonderzoek.
• We hebben een bijdrage van € 17 miljoen ontvangen vanuit de Specifieke Uitkeringsregeling 'Woningbouw op korte termijn door bovenplanse infrastructuur'. Daarmee wordt een belangrijk deel van de onrendabele investering in een nieuwe ondergrondse parkeergarage onder het Chasséveld afgedekt.
• We hebben een anterieure overeenkomst gesloten voor de ontwikkeling van de locatie Central Park Breda, ook wel bekend als de voormalige Incom aan de Kennedylaan. Onderdeel van deze afspraken is de verkoop van gemeentelijke grond voor deze hoogwaardige woningbouwontwikkeling, met circa 150 woningen, waarvan 50% betaalbaar. Inmiddels is ook de bestemmingsplanprocedure opgestart.
• We hebben de benodigde financiële middelen vrijgemaakt voor een herinrichting van de Vlaszak, die in 2024 plaatsvindt. Dit is de eerste grote investering in het openbare gebied in Centrum-Oost.

Programma Verbeter Breda

• We hebben het Pact van Breda deel 3 ontwikkeld en vastgesteld in april 2023. Hierin staan afspraken tussen partners in de stad over plannen die bijdragen aan de ambities. De gemeentelijke bijdrage aan Verbeter Breda is door de raad vastgesteld in maart 2023.
• We hebben een programmabureau en een bestuur in het leven geroepen. Binnen de gemeente zijn we van een programmastructuur overgegaan naar (integraal) sturen in de reguliere organisatie.
• Partners van het Pact hebben diverse plannen uitgewerkt, die vanaf 2024 uitgevoerd worden. De raad is in november over de voortgang geïnformeerd.

Programma Gasthuisvelden
Ontwikkeling herinrichting Seeligpark

• De eerste stap naar een definitief ontwerp is gezet. Het PvE is opgesteld, de (vastgoed)strategie is hier een integraal onderdeel van. Daarnaast is voor de periode van juli 2024 tot het moment dat de defensiepanden uit erfpacht komen in beeld gebracht wat er nodig is om het kazerneterrein in deze periode (vermoedelijk tot 2029) als park te laten functioneren.

Herontwikkeling Gasthuisvelden-West (het belastingkantoor, de rechtbank en de OM-panden, inclusief openbare ruimte en wegen)

• De toetsingskaders voor het gebiedsperspectief Gasthuisvelden-West zijn bepaald. Daarnaast heeft er een onderzoek plaatsgevonden naar de flora en fauna. Daaruit is gebleken dat er in de rechtbank en in het belastingkantoor een grote hoeveelheid beschermde vleermuizen woont. Dit heeft vooral gevolgen voor de planning van de gebiedsontwikkeling, omdat we verzachtende maatregelen moeten treffen. Daardoor loopt de sloop van het belastingkantoor vertraging op.

Verbinden Fellenoord

• Om de verbinding met de omgeving te borgen, is de wijkmanager Centrum betrokken bij het programma Gasthuisvelden. Samen met de sociaal wijkbeheerder van Fellenoord werkt de wijkmanager aan de ambitie om Fellenoord te verbinden en te versterken.

Nieuwe Mark 

• Voor de uitvoering van fase 1 (1.1, 1.2 en 1.3) vroegen we een aanvullend krediet aan de gemeenteraad vanwege extreme prijsstijgingen door de oorlog in Oekraïne. Fase 1.1 werd in september 2023 feestelijk geopend.
• Met onze partners in het GreenQuays-project hebben we het project afgerond en in september geopend. Voor fase 2 werkten we in overleg met de belanghebbenden aan een definitief ontwerp en hebben we een aanvraag ingediend voor € 2 miljoen vanuit de tijdelijke Impulsregeling Klimaatadaptatie. Fase 2 wordt later uitgevoerd dan beoogd, onder meer vanwege vertraging in het project The Marker. Hiervoor hebben we middelen doorgeschoven van 2023 naar 2024.
• We zetten stevig in op communicatie met de omgeving. Het ingenieursbureau (SiB) stelde een omgevingsmanager aan die voortdurend de dialoog met omwonenden en bedrijven voert. We gebruikten hiervoor ook BredaBerichten en de Bouwapp. Berichten werden verder meegenomen in de bredere communicatie over Gasthuisvelden.

Programma CrossMark Breda
Voor de Samenwerkingsagenda Gemeente-Provincie Noord-Brabant werken we binnen 3 thema's: Water-Groen, Mobiliteit en Verstedelijking. In het plangebied 't Zoet komen veel opgaven samen die worden gecoördineerd door het kernteam.

CrossMark-Oost/Stationskwartier:

• We begeleiden de bouw van 5Tracks en de werkzaamheden in de aangrenzende buitenruimte. De afronding van de Stationslaan is eind 2023 gestart met de aanleg van het trottoir langs 5Tracks. Hiermee kan het NSP-project (Nieuw Sleutel Project) met subsidie van het Rijk zijn beslag krijgen.
• We toetsen vooral de voorbereiding en realisatie van de openbare ruimte in 3 Hoefijzers-Noord.
• Bij de Harley-locatie hebben we het bestemmingsplan getoetst, inbreng geleverd voor het beeldkwaliteitsplan en een anterieure overeenkomst gesloten.
• Voor de Faam-locatie hebben we intensief samengewerkt om voor het einde van 2023 een ontwerpbestemmingsplan en beeldkwaliteitsplan gereed te hebben. Ook hebben we een anterieure overeenkomst gesloten met het oog op verdere uitwerking en realisatie van het project.

CrossMark-West/Havenkwartier:

• In de Strip hebben we de bestemmingsplannen voor de deelgebieden Backer & Rueb en woningbouw Klavers Jansen getoetst en richting besluitvorming gebracht. Samen met de ontwikkelende partijen voeren we gesprekken met bedrijven die beroep hebben ingesteld.
• Voor de culturele hub op Klavers Jansen hebben we inbreng geleverd aan het nieuwe cultuurbeleid, dat als basis dient voor de keuze om creatieve broedplaatsen te realiseren in Breda. Samen met initiatiefnemers Bloos en Nieuwe Veste hebben we een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd voor een broedplaats Performing Arts op Klavers Jansen. Vervolgens is een bestuursvoorstel opgesteld om een ontwerp voor nieuwbouw te maken.
• Voor het bouwrijp maken van de Speelhuislaan hebben we de uitvoering voorbereid, een aanbesteding uitgevoerd en de uitvoering begeleid. Er zijn onder andere 68 bomen geplant in dit laatste deel van de Speelhuislaan, dat aansluit op de bestaande laan door de Belcrum.
• Voor de mobiliteitshub aan de Mark is een haalbaarheidsonderzoek verricht met een onderbouwde keuze voor een maaiveldvariant. Er is een start gemaakt met het inrichtingsplan.
• Met de verschillende initiatiefnemers in het gebied zijn afspraken gemaakt over de functies, het gebruik en de openingstijden. Hiertoe zijn gedoogbeschikkingen afgegeven. De gemeente heeft dit traject begeleid met een interne projectleider en externe begeleiding op het gebied van vergunningen. 

CrossMark-West/’t Zoet:

• De gemeente en de provincie werken in een gezamenlijke projectorganisatie om het gebiedsonderzoek voor ’t Zoet uit te voeren. 
• De samenwerking is gericht op de totstandkoming van het toekomstperspectief, het uitwerken van de businesscase en de financiële en technische haalbaarheid en de programmering van ’t Zoet.
• De uitwerking van het stedenbouwkundig kader en het ruimtelijk raamwerk is gestart en wordt in 2024 afgerond.
• We hebben een samenwerkingsvorm uitgewerkt voor de realisatiefase.
• In het SIP zijn middelen opgenomen voor de investeringen in de gebieds- en mobiliteitsmaatregelen in ’t Zoet, als cofinanciering voor de bijdragen vanuit het Rijk.
• Het waterschap is onderdeel van de organisatie en biedt expertise en plancapaciteit bij de ontwikkeling van ’t Zoet. Daarnaast zoekt het waterschap middelen om een bijdrage te leveren aan de realisatie van het watersysteem.
• ’t Zoet heeft een locatie beschikbaar gesteld voor de Europese ontwerpprijsvraag Europan. Eind 2023 zijn de prijswinnaars bekend geworden. Met de winnende partijen onderzoeken we of en hoe we tot een concrete opdracht en realisatie kunnen komen.
• Breda Marketing heeft opdracht gekregen voor het uitwerken van het concept en de kaders voor placemaking.
• De voorbereiding van de planologische procedures is gestart. 

De voorbereiding van de marktintroductie en de selectieprocedure voor marktpartijen kan pas opgestart worden nadat het ruimtelijk raamwerk en de programmatische invulling bekend zijn.

Bavel

• Een integraal team van vertegenwoordigers uit het dorp en gemeenteambtenaren heeft de Gebiedsvisie 2040 opgesteld. Dat gebeurde onder voorzitterschap van Peter van der Velden, met inbreng vanuit de themagroepen. De grote uitdaging zat in het komen tot een gezamenlijk gedragen visie en vooral in het organiseren van een proces dat heeft gezorgd voor wederzijds vertrouwen. In het dorp is draagvlak voor de Gebiedsvisie 2040.
• Voor de multifunctionele accommodatie zijn stappen gezet om in 2024 een aanbesteding te kunnen starten. We hebben onder meer gewerkt aan een programma van eisen en randvoorwaarden voor de ontwikkeling. 
• Voor het project Bavel-West hebben we gewerkt aan het verwerven van gronden en een realisatiestrategie. Ook zijn we gestart met een haalbaarheidsstudie.
• Voor het opstellen van de gebiedsvisie hebben we verkend wat de mogelijkheden voor de werklocatie zijn.
• We hebben gewerkt aan financieel overzicht voor het programma Bavel. Dit is de basis voor de ontwikkel- en realisatiestrategie en het uitvoeringsprogramma. 
• Diverse inbreidingslocaties zijn verder uitgewerkt en ingevuld. We faciliteren inbreidingslocaties voor woningbouw.
• Met de ontwikkelaar van het project Nieuw Tervoort (160 woningen) hebben we gewerkt aan het bestemmingsplan. Het ontwerpbestemmingsplan is door het college ter inzage gelegd. 
• In de voormalige basisschool De Spindel is de Tussendùr opgericht. Stichting Cultuurbehoud Bavel heeft een deel van het gebouw in bruikleen voor maatschappelijke activiteiten. De gemeente heeft in de Tussendùr het informatiecentrum Programma Bavel.

Centrum-Oost
De werkzaamheden aan de projecten binnen Centrum-Oost worden begeleid door eigen teams. Afstemming vindt plaats met de programmamanager en binnen het programmateam.

• Het programmateam Centrum-Oost heeft een ambitiedocument opgesteld.
• Er zijn middelen gereserveerd in het strategisch investeringsplan voor de toekomstige investeringen in de voorzieningen en de openbare ruimte. 
• Er is veel voorwerk verricht in aanloop naar de formele aanvraag van € 17 miljoen in het kader van de SPUK. Op die manier is een goede relatie tot stand gekomen met de betrokken ministeries.
• Het projectteam Koepel heeft afspraken gemaakt met de eigenaars/ontwikkelaars en neemt deel aan hun ontwerpworkshops. Tussentijdse versies van de plannen worden getoetst aan ons beleid en onze ambitie, zoals vastgelegd in de nota van uitgangspunten.
• Voor de realisatie van De Lange Stallen en Post Breda zijn de plannen van aanpak beoordeeld en zijn de vergunningen verleend. Bij de praktische werkzaamheden bewaken we de bereikbaarheid, de leefbaarheid, de veiligheid en de communicatie door de uitvoerder/ontwikkelaar richting de omgeving.
• Het Chassékwartier is een sleutelproject en werkt als een vliegwiel voor meerdere vraagstukken in het gebied en in de binnenstad. Zo zijn we concreet met de volgende zaken aan de slag gegaan:
  • een gebiedsinventarisatie
  • de bouwlogistiek en omgevingsmanagement
  • een relatie opbouwen met de belanghebbenden in het gebied (bedrijven, instellingen en bewoners)
  • samenwerkingsverbanden met belanghebbende partijen
  • het uitwerken en in gang zetten van participatieplannen
  • studies en analyses van bereikbaarheidsvraagstukken, die samenhangen met de voorgenomen gebiedsontwikkelingen
• We hebben de opening van een infocentrum voorbereid in het voormalige politiekantoor aan het Chasséveld (Carré Chassé). Dit centrum opent in het voorjaar van 2024 zijn deuren.
• Het ontwerptraject voor Central Park is verder begeleid en we hebben deelproducten, zoals de ontwerpen en het bestemmingsplan, getoetst.
• De consultatie voor het ontwerptraject voor de herinrichting van de Vlaszak is afgerond. Hierbij hebben we uitgebreid afgestemd met omwonenden en belanghebbenden, zoals Arriva.

Verbeter Breda
Verbeter Breda is een programma tot 2040 dat deel uitmaakt van het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. Het Rijk heeft financiële steun aan Verbeter Breda toegezegd tot en met 2026. Het risico bestaat dat het Rijk zijn steun aan het programma niet doorzet. Dit zou betekenen dat grotere investeringen allemaal lokaal (of regionaal/Europees) moeten worden gevonden. De NPLV-steden zijn gezamenlijk met het Rijk in gesprek over het belang van een lange adem.

CrossMark/Havenkwartier/’t Zoet

• Door de beroepsprocedures tegen de bestemmingsplannen in de Strip kan verdere planvertraging ontstaan. Een voorwaarde voor de Woningbouwimpuls van € 9,9 miljoen voor publieke investeringen is dat de woningbouw binnen 3 jaar na het ontvangen van de subsidie van start gaat en dat de woningen in 2030 klaar zijn. We overleggen geregeld met het Rijk over wijzigingen in en risico’s voor de planning. Vooralsnog gaan we ervan uit dat de woningen vóór 2030 klaar zijn en dat er geen gevolgen zijn voor de hoogte van de rijksuitkering. Het ministerie is formeel op de hoogte gesteld van de vertraging in de start van de bouw, met het verzoek hiermee in te stemmen en daarmee de subsidiebeschikking te wijzigen. 
• Door veranderde omstandigheden, zoals gestegen rente en bouwkosten, wordt het moeilijker om businesscases voor de bouw van nieuwe woningen rond te krijgen. Ook hierdoor kan vertraging ontstaan in de realisatie van woningen. Ook de ruimtelijke kwaliteitsambities kunnen daardoor lager worden. 

CrossMark - 't Zoet 
De ontwikkeling van 't Zoet is groot, complex en langdurig. Risico's zijn onder andere: 

• De financiering over een langere periode en de afhankelijkheid van andere overheden (Rijk, provincie, waterschap). Door de actieve betrokkenheid van het Rijk, de provincie én het waterschap is het vertrouwen toegenomen.
• De hoogte van de rijksbijdragen is bekend en de bedragen voor cofinanciering zijn opgenomen in het SIP bij de begroting 2024.
• De technische complexiteit (met funderingsresten, onderdoorgangen bij het spoor en hoogwaardige OV-verbindingen).
• Milieutechnische belemmeringen (zoals geur, geluid, bodemverontreinigingen en externe veiligheid van het transport van gevaarlijke stoffen over het spoor). Uitgevoerde onderzoeken in 2023 hebben een duidelijker beeld opgeleverd, waardoor op kortere termijn gestart kan worden met een deel van de bodemsanering.
• Consistentie en een lange adem. Het programma voor de komende decennia is nog niet bekend, maar de druk op de woningmarkt is groot. Hierdoor maken we mogelijk te snel plannen, waardoor we inboeten op onze stedelijke ambities. 
• De krapte op de arbeidsmarkt. De organisatie is kwetsbaar en het aantrekken van talent en het vasthouden van kwaliteit zijn belangrijke investeringen in de stad. Een belangrijk signaal is dat de projectorganisatie van ’t Zoet in 2023 is verstevigd met vooral interne capaciteit.

Gasthuisvelden
Het programma Gasthuisvelden en de verschillende deelopgaven zijn minder ver in het proces dan begin 2023 gepland was. De voornaamste reden hiervoor is de totale werkdruk bij de teamleden, waardoor de gevraagde inzet niet altijd tijdig te leveren was. Ook is in de loop van het jaar gebleken dat bepaalde onderzoeken, zoals die naar flora en fauna en naar de mobiliteitsopgave, meer tijd vroegen dan verwacht, terwijl de resultaten hiervan wel nodig waren voor het gebiedsperspectief Gasthuisvelden-West en het PvE Seeligpark.

Voor het project Nieuwe Mark hebben we de risicokaart geactualiseerd. De belangrijkste risico’s zitten op dit moment in een overschrijding van de geraamde voorbereidings- en realisatiekosten en omgevingsrisico’s. Deze risico’s zijn meegenomen in de berekening van de benodigde weerstandscapaciteit.

Voor dit thema zijn geen indicatoren van toepassing.

Cultuur
In december heeft de gemeenteraad het Cultuurbeleid 2025-2040 ‘Stad van creatief talent’ en de Uitvoeringsagenda Cultuurbeleid 2025-2028 vastgesteld. Ook heeft de raad ingestemd met een financiële impuls van € 1,1 miljoen voor 4 jaar (vanaf 2025). Het nieuwe cultuurbeleid is het resultaat van gedegen onderzoek (inventarisaties, analyses en strategische adviezen) en een dialoog met de stad. Dankzij een gericht participatietraject komen in deze visie bovendien de kennis, ervaringen, perspectieven, belangen en creativiteit van een brede groep belanghebbenden samen. 

Met ons huidige cultuurbeleid gaven we ook in 2023 een impuls aan het maken, presenteren en beleven van een waardevol en divers aanbod aan kunst en cultuur. Het culturele aanbod komt langzaam terug op het niveau van 2019 (vóór de coronapandemie) en het publiek vindt gestaag de weg terug. Door de inzet van rijksmiddelen ondersteunden we de sector bij het herstel en de transitie. Instellingen zijn bezig met het vernieuwen van hun inhoudelijke programma’s, het verbreden van het publieksbereik, vernieuwende marketing en het verbeteren van de bedrijfsvoering.

Cultureel erfgoed
Onze erfgoedvisie ‘Grondstof voor de toekomst’ bevat een brede benadering van het erfgoed. De visie heeft 4 hoofddoelen:

• het versterken van de erfgoedbeleving en het vergroten van de toegankelijkheid van het erfgoed voor bewoners en bezoekers
• zo veel mogelijk kennis vergaren over het Bredase erfgoed en deze delen met de stad
• zorgvuldig behoud, beheer en bescherming van ons erfgoed
• erfgoed als onderlegger voor de (her)ontwikkeling van de fysieke leefomgeving

In 2023 hebben we gewerkt aan alle doelen van onze erfgoedvisie.

Cultuur
Het huidige cultuurbeleid loopt tot eind 2024. In 2023 hebben we dan ook vooral gewerkt aan de ontwikkeling van de nieuwe cultuurvisie. Daarnaast werkten we door aan de speerpunten van het huidige cultuurbeleid 'In verband met cultuur'.

We bleven samenwerken met onze partners in BrabantStad en hebben ons belangrijkste beleidsinstrument, subsidies, optimaal ingezet. Met bijna 200 subsidietoekenningen ondersteunden we een diversiteit aan organisaties, makers en projecten. Om de sociaal-maatschappelijke waarde van cultuur te bestendigen, hadden we onder meer aandacht voor de (betere) verbinding tussen cultuurpartners en zorg- en welzijnsinstellingen in de stad. We legden verbanden met andere beleidsterreinen, zoals sport, onderwijs, jeugd(preventie) en Verbeter Breda. Daarnaast hebben we ons gericht op het positioneren van cultuur in de ontwikkelingen van CrossMark en de realisatie van kunst in de openbare ruimte.

We versterkten en ondersteunden de sector in de breedte en richtten ons daarbij op (internationale) zichtbaarheid en samenwerking. In 2023 gaven we subsidies die aansluiten bij het cultuurbeleid, de afspraken binnen BrabantStad en de kunstenplanperiode van het Rijk. Hiermee stuurden we op de uitvoering van de speerpunten uit onze beleidsvisie. We verleenden subsidie aan 4 basisinstellingen, 34 andere professionele instellingen met een jaar- of meerjarensubsidies, 36 projecten en 42 makers. Speciale aandacht ging uit naar projecten rondom vernieuwing en innovatie.

Met de ontvangen rijksmiddelen voor coronasteun konden we de subsidieplafonds van de 1-jarige subsidie en de projectsubsidie in 2023 verhogen. Met deze extra financiële impuls konden we instellingen en (jonge) makers mogelijkheden geven om te innoveren en te vernieuwen. Ook investeerden we via het coronabudget in cultuur in de publieke ruimte en presentatiemomenten waarbij extra aandacht was voor de amateurkunsten.

De gemeente heeft in het kader van kennisdeling en netwerkverbreding deelgenomen aan het Eurocities Culture Forum 2023 in Birmingham. Daarnaast hebben we een werkbezoek georganiseerd met het Stedelijk Museum Breda en Breda Marketing naar Valencia en Madrid. Het werkbezoek stond in het teken van economie, toerisme en cultuur. Er zijn in het kader van Royal Roots nieuwe contacten gelegd voor een grootschalige tentoonstelling in het Stedelijk Museum Breda, die in 2028 zal plaatsvinden. Ook zijn er (netwerk)bezoeken georganiseerd in het kader van gaming en smart en sustainable tourism.

We stimuleerden de samenwerking tussen amateurkunst en professionele organisaties. Onze projectsubsidieregelingen sturen hierop. Mooie voorbeelden van zulke activiteiten in 2023 waren het Ocrumfestival en Breda Barst.

We hebben onderzoek gedaan naar culturele accommodaties en hebben een toekomstperspectief ontwikkeld voor de huisvesting van de professionele cultuursector in Breda. De uitkomsten zijn meegenomen bij de ontwikkeling van het nieuwe cultuurbeleid en geven inbreng voor het Integraal Huisvestingsplan (IHP), dat in 2024 wordt opgesteld, en de toekomstige ontwikkeling van een governancemodel voor cultureel vastgoedbeheer. 

Onze gemeentelijke dienstverlening voor subsidieaanvragers en -ontvangers is gebruiksvriendelijker gemaakt. Voor meerjarige cultuursubsidies is de ‘Verordening voor meerjarige subsidies Cultuur Breda 2025’ ontwikkeld.

We hebben veel aandacht besteed aan cultuureducatie, -participatie en -beoefening in de breedte. We verleenden subsidie aan 43 amateurkunstverenigingen, 8 bijzondere projecten voor amateurkunst en 26 urban-beoefenaars. De Nieuwe Veste is tegelijkertijd een bibliotheek én ons centrum voor cultuureducatie en –participatie en amateurkunst. Daarmee vervult de Nieuwe Veste een cruciale rol voor Breda in cultuurbereik en talentontwikkeling via cultuur. Daarnaast zijn we gestart met de doorontwikkeling van een nieuwe website/een nieuw platform voor de amateurkunst om de organisaties na de coronaperiode zo goed mogelijk te helpen om weer op te starten.

Projectmatig werden er veel activiteiten georganiseerd, ook met jongeren, zoals door Het Zuidland of het 39graden festival van Podium Bloos. De Nieuwe Veste heeft succesvol een nieuw project ‘Parade Creatief’ uitgevoerd om de diversiteit van de Bredase kunst en cultuur meer zichtbaar te maken voor een brede doelgroep.

Voor de behoefte vanuit de urban-scene hebben we een laagdrempelige en efficiënte subsidieregeling ontwikkeld waardoor urban-beoefenaars maximaal € 2500 kunnen aanvragen voor een urban-project in Breda. Dit is een combinatieregeling voor sport en cultuur. We hebben hierbij samengewerkt met Pier15 en Blind Walls Gallery. De regeling is een succes gebleken en het subsidiebudget is uiteindelijk volledig besteed.

Kunst en cultuur speelden een belangrijke rol in onze ruimtelijke en stedelijke ontwikkelingen. We positioneerden cultuur in de ontwikkelingen van CrossMark (bestaande uit: de Strip/Klavers Jansen, het Haveneiland en 't Zoet) en Centrum-Oost. In de Strip, de eerste fase van de uitvoering van het Havenkwartier, werkten we aan de besluitvorming over de verdere ontwikkeling van de culturele hotspot Klavers Jansen: de broedplaats Performing Arts. In 2024 gaan we een ontwerp voor de nieuwbouw maken. We bleven nauw betrokken bij CrossArts (het Kunsthal-initiatief). CrossArts heeft meerdere activiteiten uitgevoerd en onder andere het kunstdoolhof SPEEL! gerealiseerd.

We werkten aan de realisatie van diverse projecten in de publieke ruimte, vaak op initiatief van inwoners, zoals het kunstwerk voor het Marga Mincoplein en de Beeldenroute Boeimeerpark. In samenwerking met KOP en Kunstloc Brabant hebben we een talentontwikkelingsprogramma ontwikkeld voor kunstenaars die willen werken in de openbare ruimte. Bij het nieuwe Talentencentrum De Kragt werd een kunstwerk gerealiseerd.

We zijn projecten gestart waarmee we kunst en cultuur in de publieke ruimte van Breda digitaal zichtbaar maakten. 

Cultureel erfgoed
Algemeen:
We hebben de concrete beleidsdoelen uit de erfgoedvisie gerealiseerd. Daarnaast zijn de volgende activiteiten van belang:

• Alle erfgoedorganisaties in Breda, zoals de Grote Kerk, kregen in 2023 een accounthouder toegewezen binnen de ambtelijke organisatie.
• In 2023 is het proces van subsidieverstrekking opnieuw ingericht. Een grotere rol en verantwoordelijkheid ligt nu bij het subsidiebureau. De inhoudelijke adviezen worden nu gegeven door de accounthouder van de aanvrager in plaats van één beoordelaar van subsidieaanvragen. Daardoor nam de kwaliteit van de advisering toe. Alleen binnen de subsidiecategorie instandhouding gemeentelijke monumenten werden aanvragen afgewezen doordat het subsidieplafond bereikt was.
• Omdat de Omgevingswet werd uitgesteld naar 2024, hebben we geen uitvoeringsprogramma geschreven.
• Het erfgoedoverleg (met professionele partijen) werd in 2023 samengevoegd met de erfgoedtafel.
• De erfgoedorganisaties organiseerden 3 keer een erfgoedtafel. De gemeente was bij daarbij aanwezig om vragen te beantwoorden en informatie te geven over gemeentelijke projecten.
• De gemeente Breda nam deel aan landelijke samenwerkingen, zoals de Federatie Grote Monumentengemeenten, Bestuurlijk Platform Monumentengemeenten en het Convent van Gemeentelijk Archeologen.
• We namen ook deel aan regionale samenwerkingen, zoals het Van Gogh Nationaal Park en de Zuiderwaterlinie. Binnen de samenwerking voor het Van Gogh Nationaal Park hebben we gewerkt aan de voorbereiding voor een landschapsbiografie. De financiering daarvan bij de andere deelnemende partijen was nog niet zeker gesteld, waardoor daar nog geen opdracht voor werd verleend. Naar verwachting gebeurt dit in 2024.
• Binnen de samenwerking Zuiderwaterlinie werd in 2023 een boek met verhalen over de Zuiderwaterlinie in de stelling Breda-Geertruidenberg opgeleverd. Verder werd er een fietsroute gemaakt (die in 2024 gepresenteerd wordt) en werd er een wandeltocht langs verdedigingswerken in de stelling georganiseerd. Ook waren er een Erfgoedcafé (heemkundekringen betrekken bij de Zuiderwaterlinie) en een Ondernemerscafé (ondernemers uitdagen om toeristische/recreatieve producten rond de Zuiderwaterlinie te ontwikkelen).
• In 2023 werd een addendum op het erfgoedbeleid vastgesteld, waarin het Bredase actieplan voor het Europese project WaVE is vertaald naar beleidsdoelen.  

Collectie Breda
Het projectplan voor Collectie Breda werd in 2023 afgerond. De uitvoering is voorzien vanaf 2024, nadat voor dit project een projectleider is geworven.

Erfgoed, een beleving

• De gemeente Breda was opdrachtgever voor de Open Monumentendagen en de archeologiedagen. We verstrekten een subsidie voor de organisatie van de Nassaudag (waarvoor wij geen opdrachtgever zijn).
• We droegen in 2023 inhoudelijk bij aan de Nassaudag en Open Monumentendag (met de organisatie van een programmaonderdeel en het gebruik van gemeentelijke panden).
• De archeologiedagen werden in 2023 gekoppeld aan de open dag van het Stadsarchief. De gemeente was medeorganisator van de Maand van de Geschiedenis.

Erfgoed, een bron van kennis

• De Nieuwe Veste voerde in 2023 de erfgoededucatielijn uit.
• De gemeente Breda verzorgde archeologielessen op scholen en ontving leerlingen op het depot aan de Riethil 12.
• In 2023 werden de onderzoeken naar de graven op de begraafplaatsen in Bavel, Ulvenhout en de Bieberg opgeleverd.
• In 2023 werden in totaal zo'n 50 archeologische onderzoeken uitgevoerd. Ruim de helft daarvan werd door het gemeentelijk veldteam gedaan. 

Erfgoed, we zorgen er goed voor

• In 2023 hebben we een plan van aanpak opgesteld voor de plaatsing van het Begijnhof op de Werelderfgoedlijst. Deze ambitie vraagt om een langetermijninzet. De plaatsing is geen automatisme en vraagt een groot aantal stappen. 
• We hebben het depot aangepast met nieuwe stellingen om de archeologische vondsten beter te kunnen beheren.
• Circa 80 objecten zijn aangewezen als gemeentelijk monument. Tegen enkele aanwijsbesluiten is bezwaar aangetekend. Deze bezwaren zijn in 2023 ook behandeld.

Erfgoed, altijd in ontwikkeling

• In 2023 hebben we stappen gezet in het beleid voor duurzame monumentenzorg. Op erfgoed.breda.nl is informatie geplaatst over de mogelijkheden om monumenten te verduurzamen en welke rol de gemeente Breda daarin kan spelen.
• Samen met enkele andere gemeenten kregen we een subsidie van de provincie Noord-Brabant om eigenaren van monumenten te helpen bij de verduurzaming. De uitvoering van deze subsidie loopt vanaf 2024.
• Eind 2023 werd het ontwerp-parapluplan erfgoed ter inzage gelegd. In dit plan worden de kaders gegeven om erfgoed met een hoge cultuurhistorische waarde of gelegen in het beschermde stadsgezicht te verduurzamen. De zonnepanelenkaart voor het beschermde stadsgezicht is onderdeel van deze kaders.
• We hadden aandacht voor de erfgoedwaarde en veiligheid van het stadhuis op de Grote Markt. Verschillende zaken, zoals de toegankelijkheid van het gebouw, het gebruik van het gebouw bij evenementen en de zorg voor de kunstcollectie werden in samenhang bekeken. In 2024 zetten we dit voort binnen de pilot ‘Good Housekeeping’ (zie de erfgoedvisie ‘Grondstof voor de toekomst’).

Cultuur
De culturele organisaties en makers in Breda zijn de coronapandemie nog niet helemaal te boven. Herstel en transitie is een traject van lange adem. Daarbovenop komen nu de sterk gestegen kosten door de inflatie, die nog eens een extra uitdaging vormen voor culturele organisaties. We ontvangen signalen van dreigende financiële tekorten. Het afgelopen jaar hebben we ook extra aandacht gehad voor de Fair Practice Code en samen met de sector gestreefd naar eerlijke betaling. Dit drukt eveneens op de begrotingen. De amateurkunstsector heeft nog altijd moeite met het (terug)vinden van leden, bestuurders en vrijwilligers. Aanvullende steun blijft nodig, financieel en programmatisch. De coronamiddelen hebben we afgelopen jaren steeds op maat ingezet om zo aan te kunnen sluiten bij de actuele opgaven en behoeften van de sector. De voorzichtigheid van de besteding in 2022 en 2023 maakt dat er in 2024 nog ruimte is voor een verdere versterking en versteviging van de sector, en het verzachten van de langdurige effecten van de coronapandemie.

Cultureel erfgoed
De ambtelijke organisatie voor het werkveld erfgoed is veranderd. Daardoor is de begroting gesplitst en waren de beschikbare budgetten onvoldoende duidelijk. Beslissingen over de personele capaciteit en het aangaan van verplichtingen zijn daardoor uitgesteld.

Onderwijsvisie
Voor de onderwijsvisie verwijzen we naar programma 1. 

Deltaplan Onderwijs en Arbeidsmarkt
In 2023 hebben we een analyse uitgevoerd naar de trends en knelpunten op de arbeidsmarkt in Breda. Daarbij zijn betrokkenen uit het onderwijs, het bedrijfsleven en de brancheverenigingen geïnterviewd. De resultaten worden in 2024 aan hen voorgelegd om gezamenlijk de prioriteiten te bepalen. In 2024 werken we het actieplan uit tot concrete doelen en acties. 

Breda studentenstad
We hebben studenten welkom geheten met 3 introductieactiviteiten:  

1. Het Introfestival werd in de binnenstad georganiseerd en was in 2023 ook voor mbo-studenten toegankelijk. Daarmee werd voor de eerste keer één introfestival georganiseerd voor alle Bredase studenten.
2. Tijdens het GoodMood-evenement in november konden studenten de stad nog beter leren kennen via gratis workshops en kennismakingsbijeenkomsten. Dit laatste evenement werd erg gewaardeerd door de internationale studenten. 
3. De onderwijsinstellingen organiseerden introductiedagen, waarbij de gemeente een faciliterende rol had tijdens de stadsdag.

In 2023 heeft een review met experts plaatsgevonden over de toekomst van het Urban Living Lab Breda (ULLB). De inbreng dient voor het toekomstige organisatie- en financieringsmodel van ULLB én voor het vervolg van de tweejarige samenwerkingsovereenkomst die in 2024 afloopt. Het ULLB heeft verbindingen gelegd met de programma's Verbeter Breda, Masterplan Digitalisering en Impact Ondernemen, en evenementen georganiseerd met deze programma's. Studenten hebben in 2023 een begin gemaakt met de bouw van het Zelfbewuste Huis. Hier kunnen studenten, inwoners en bedrijven experimenteren met nieuwe technologische oplossingen. ULLB heeft 14 projecten opgestart met meer dan 300 deelnemende studenten. In 2023 was ULLB gericht op het (leer)proces van samenwerken en het betrekken van inwoners, bedrijven, het onderwijs en de overheid om in cocreatie bij te dragen aan oplossingen voor complexe maatschappelijke opgaven.    

Taal en laaggeletterdheid
In Breda en in de regio West-Brabant vroegen we aandacht voor laaggeletterdheid. We hebben regionaal de krachten gebundeld via de regionale aanpak van laaggeletterdheid: 'Dromen, Durven, Doen! Aanpak laaggeletterdheid - Regionaal plan 2020-2024'. Er was een divers cursusaanbod voor inwoners die moeite hebben met de Nederlandse taal, lezen, schrijven, rekenen en/of digitale vaardigheden. We werkten aan bewustwording rondom laaggeletterdheid bij inwoners, gezondheidsprofessionals en werkgevers.

Onderwijshuisvesting 

• Building Breda en BreedSaam hebben in 2023 de gemeentelijke zorgplicht voor de onderwijshuisvesting uitgevoerd op basis van doorlopende doordecentralisatieovereenkomsten.
• In 2023 hebben we met BreedSaam en Building Breda overlegd over de actualisatie van de overeenkomsten per 1 januari 2024. De wijzigingen worden opgenomen in een addendum bij de overeenkomst. De nieuwe overeenkomsten worden naar verwachting later in 2024 vastgesteld, en gelden vanaf dat moment met terugwerkende kracht vanaf 1 januari 2024.
• Het vraagt een inspanning van BreedSaam, Building Breda en de gemeente om gezamenlijke afspraken te maken, onder meer door de sterk veranderende markt door hogere (bouw)prijzen. Het overleg over de onderwijshuisvesting is dit jaar geïntensiveerd. De komende jaren willen we de afstand verder verkleinen om samen met de schoolbesturen het juiste te kunnen doen voor de scholen in onze stad en de dorpen. De planning van de afspraken moet daarin voorzien.
• Rijksmiddelen die via de gemeente beschikbaar zijn gesteld voor gezonde scholen en het binnenklimaat, zijn aan de schoolbesturen beschikbaar gesteld.

Onderwijsvisie
Een terugblik op de activiteiten voor de onderwijsvisie is te lezen in programma 1.  

Breda studentenstad
Tijdens het bestuurlijk onderwijsoverleg voor mbo- en hbo-bestuurders (Bestuurlijk Overleg Talent) werden alle onderwerpen besproken die Breda studentenstad aangaan. Op de agenda stonden onder andere: studentenhuisvesting, de mentale gezondheid van studenten, de introductieperiode en een onderzoek naar hoe we de kennis van studenten tijdens en na de studie kunnen behouden voor de stad. We hadden een actieve rol bij het faciliteren van GoodMood en de introductiedagen. Ook werd de samenwerking tussen studenten, de overheid en bedrijven in het ULLB gemonitord.

Taal en laaggeletterdheid
In 2023 was er een cursusaanbod voor inwoners die moeite hebben met de Nederlandse taal, lezen, schrijven, rekenen en/of digitale vaardigheden. We werkten regionaal samen aan de bewustwording rondom laaggeletterdheid bij inwoners via een regionale postercampagne. We verwezen mensen door naar de website taalwestbrabant.nl. Ook werkten we aan bewustwording via een advertentie in de krant, een toneelstuk voor werkgevers en het evenement Taal maakt gezonder, met onder andere een sessie over het herkennen en doorverwijzen voor gezondheidsprofessionals. 

Onderwijshuisvesting 

• In 2023 is de verbouwing van De Springplank in Teteringen afgerond en kon het Berkenhofcollege het schooljaar starten vanuit de nieuwe locatie aan de Sibeliuslaan. Met deze projecten heeft BreedSaam zich ingezet voor het basis- en speciaal onderwijs.
• Naast de bestaande budgetten heeft de gemeente dit schooljaar een aanvullend budget beschikbaar gesteld, zodat een Oekraïense school voor primair en voortgezet onderwijs kon starten aan de Tuinzigtlaan.
• Een verbetering van de luchtkwaliteit op scholen blijft bij BreedSaam en Building Breda deel uitmaken van de lopende projecten.
• Binnen Building Breda is concreet verder gesproken over het optimaliseren van de inzet van gebouwen met specifieke aandacht voor onder meer praktijkonderwijs, brede brugklassen en praktijkcentra.
• Voor de programmatische versterking van het beroepsonderwijs heeft de gemeente in 2021 ingestemd met een additioneel budget. Aan de versterking van het beroepsonderwijs zit een ruimtelijke component, die vorm krijgt met de realisatie van praktijkcentra (zoals op de locatie Tessenderlandt). Het bedrag wordt toegekend in 8 gelijke jaarlijkse tranches. In 2023 is betaling van de eerste tranche voldaan.

Voor dit thema zijn geen specifieke risico's.

In 2023 is de samenwerking in subregio De Baronie formeel van start gegaan. De regiodeal is ingediend. De ontwikkelstrategie en de woondeal voor de Stedelijke Regio Breda-Tilburg (SRBT) zijn uitgewerkt. En de strategische agenda en het actieprogramma van de Regio West-Brabant (RWB) zijn opgesteld. Daarnaast zijn we gestart met de verbreding van de samenwerking met Tilburg. In 2023 hebben we gewerkt aan vertrouwen en het verkennen van de achtergronden en een aanpak. Bewustwording van de veelzijdigheid van dit thema stond daarbij centraal.

1. G40/VNG
In 2023 heeft het college de G40 en de VNG-standpunten ondersteund. Zo heeft de G40 de Tweede Kamer in oktober 2023 opgeroepen om bij het kabinet aan te dringen op de uitvoerbaarheid van het rijksbeleid, met als uitgangspunt de Uitvoerbaarheidstoets Decentrale Overheden (UDO). Te vaak is wetgeving voor gemeenten niet uitvoerbaar. In stedelijke gebieden én in plattelandsregio’s zijn G40-steden vaak trekkers van de regionale samenwerking. Dit is veel werk, ook bestuurlijk. De G40 heeft daarom in 2023 gepleit voor taakdifferentiatie tussen gemeenten: stel G40-steden in staat om hun regionale rol op zich nemen, met een passend mandaat, doorzettingsmacht en een passende financiële vergoeding. Dit past binnen de ontwikkelingen die het college in 2023 heeft ingezet met subregio De Baronie en de al langer lopende samenwerking binnen de SRBT. In de algemene ledenvergadering van de VNG zijn alle leden akkoord gegaan met een verhoging van de contributie. Dit heeft geleid tot een hogere bijdrage dan voorzien in 2023. 

2. Provincie
De samenwerkingsagenda tussen de gemeente en de provincie Noord-Brabant is gericht op onderlinge afstemming over complexe stedelijke gebiedsontwikkelingen in de historische binnenstad en de spoorzone (met het Havenkwartier en ’t Zoet). Deze samenwerking verloopt steeds beter en wordt meer integraal. Op het gebied van groen en water betrekken we ook het waterschap bij de afstemming.

3. Stedelijke Regio Breda-Tilburg (SRBT)
Voor het NOVEX-gebied Stedelijk Brabant is in 2023 het Ontwikkelperspectief Stedelijk Brabant 2040 vastgesteld. Parallel daaraan zijn binnen de SRBT een ontwikkelstrategie en een woondeal uitgewerkt. De focus verschuift nu naar de uitvoering en we werken inmiddels aan een uitvoeringsagenda bij het Ontwikkelperspectief Stedelijk Brabant (inclusief een regionale paragraaf voor de SRBT). Binnen de SRBT wordt verder gewerkt aan 3 proeftuinen rondom het thema Human Centred Innovation (HCI).

Daarnaast is er een meerjarig multimodaal mobiliteitspakket (M3P) in de maak voor de SRBT. Dit pakket wordt opgesteld door het ministerie van IenW, de provincie Noord-Brabant, de gemeenten Tilburg en Breda en de regio’s Hart van Brabant en Baronie. Het M3P vormt de basis voor gesprekken tussen de gemeenten, de provincie en het Rijk om de oplossingsrichtingen in het M3P uit te werken in concrete maatregelen en met elkaar afwegingen te maken over welke maatregelen prioriteit krijgen. 

Binnen de SRBT is een verkenning voor een nieuw perspectief voor het landschap en de landbouw opgesteld en opgenomen in de Ontwikkelstrategie SRBT. Deze verkenning wordt ingebracht in BPLG- en GGA-processen als voorzet voor gebiedsgerichte transities. Deze verkenning voor de SRBT vormt eveneens een basis voor de transitie van het Bredase landelijk gebied.

Tot slot zijn we een nieuw traject gestart om de samenwerking met Tilburg te verbreden, te verdiepen en te intensiveren. Op het gebied van verstedelijking, mobiliteit, economie en veiligheid werken we al nauw samen. Ook op andere domeinen liggen kansen om de krachten te bundelen. De stip op de horizon is een tweestedenregio Breda-Tilburg die bijdraagt aan meer brede welvaart en die bovendien een nog stevigere gesprekspartner is voor de provincie, het Rijk en Europa.

4. Subregio De Baronie
In 2023 ging de samenwerking binnen de subregio De Baronie van start. Die vormt samen met de regio Hart van Brabant de SRBT. In het voorjaar en in het najaar van 2023 zijn bestuurders van de 10 Baronie-gemeenten bijeengekomen en hebben zij richting gegeven aan de samenwerking. Samenwerking in De Baronie is geen doel op zich. Baronie-gemeenten zijn soms ook actief in andere regio’s. De 10 gemeenten werken samen omdat het slim is, omdat het noodzakelijk is en omdat het voordelen oplevert. Een van de uitgangspunten is dat we beter aansluiten op het Daily Urban System (DUS), het gebied waar de belangrijkste dagelijkse verplaatsingen plaatsvinden (wonen, werken, studeren). Eind 2023 zijn er 3 werkgroepen gestart: governance, fysiek domein en sociaal domein. Deze werkgroepen gaan op inhoud de samenwerking uitwerken.

5. Overige regionale samenwerkingen
Regio West-Brabant (RWB)
In 2023 is de concept-Strategische Agenda RWB 2024-2028 tot stand gekomen. De focus van de RWB ligt op de programma’s circulaire regio, plantaardige regio en innovatieve regio. In november 2023 is de regiodeal bij het Rijk ingediend. Daarmee gaan we voor een betere gezondheid, een gezonde omgeving, vertrouwen in elkaar en een verbetering in bestaanszekerheid. Dit gebeurt via verschillende programma’s en projecten.  

Regio voor Regionale Energiestrategie 
In 2023 is de evaluatie van de Regionale Energiestrategie (RES) opgesteld. Conclusie is dat de RES op koers ligt met haar doelstellingen. Daarnaast zijn we in 2023 gestart met het proces om te komen tot planvorming voor de RES 2.0, waarbij naar energie- én warmtevraagstukken wordt gekeken.  

BrabantStad
In 2023 zijn de gemeenten Oss en Roosendaal toegetreden tot het netwerk BrabantStad. In 2023 is een nieuw provinciebestuur aangetreden. De evaluatie van de samenwerking is voorzien in 2024. 

Samenwerking Breda-Hoogstraten en Zundert
De bedrijventerreinen Transportzone Meer (Hoogstraten), Hazeldonk (Breda) en Business Centre Treeport (Zundert) vormen samen het grootste grensoverschrijdende bedrijvengebied in de Benelux en een belangrijke economische hub in ons grensgebied. Vanwege de grensoverschrijdende ligging spelen er meerdere grensvraagstukken die om gezamenlijke oplossingen vragen om de concurrentiepositie van het hele bedrijvengebied te bestendigen. In november tekenden Breda, Hoogstraten en Zundert een bestuurlijke intentieverklaring om de komende jaren actiever te gaan samenwerken aan grensoverschrijdende oplossingen en het beter benutten van kansen. 

Regiodeal
In 2023 hebben partners uit het onderwijs, het bedrijfsleven en de lokale overheden een regiodeal ingediend waar een halfjaar aan is gewerkt. Samen met hen gaat de regio voor een betere brede welvaart: een betere gezondheid, een gezonde omgeving, vertrouwen in elkaar en een verbetering in bestaanszekerheid. In februari 2024 hebben we hiervoor € 15 miljoen gekregen.

6. Intensiveren van de externe betrekkingen
In 2023 hebben we actief ingezet op bestuurlijke kennismakingen en samenwerkingen met (Brabantse) Kamerleden en hoogambtelijke contacten met ministeries. Dit deden we mede in het licht van de landelijke verkiezingen in 2023 en het nieuwe provinciale bestuursakkoord. Thema’s waarop we actief hebben gelobbyd, zijn onder meer de grote transities op het gebied van energie en klimaat, het sociaal domein, stedelijke ontwikkeling en mobiliteit. Daarnaast lobbyden we voor thema’s als Verbeter Breda, cultuur, digitalisering en migratie/asiel. In veel van deze opgaven is Breda een duurzame en betrouwbare partner van het Rijk en de provincie. De lobby voor Bredase dossiers organiseren we zo veel mogelijk met partijen in de stad, de regio, BrabantStad en in G40- en VNG-verband. 

We zijn in 2023 gestart met het actief verkennen van renderende samenwerkingskansen met buurgemeenten direct over de grens en met de Vlaamse centrumsteden. We hebben een eerste stap gezet om samen met Tilburg onze oriëntatie op Europa te versterken.

Verstevigen vertrouwen
Om tot een gedegen aanpak te komen, hebben we in 2023 diverse acties in gang gezet. We hebben de uitkomsten van de stadsenquête geanalyseerd om een eerste beeld te krijgen van het vertrouwen. Ook hebben we een whitepaper opgesteld om meer richting en gevoel te krijgen bij het thema. Verder hebben we een raadsspecial georganiseerd om als stadsbestuur met elkaar te verkennen waar we de komende tijd op in willen zetten als het gaat om het werken aan vertrouwen. De uitkomsten hebben we vertaald in een ontwikkelaanpak voor 2024. Deze aanpak is eind 2023 aan de raad aangeboden.

Voor dit thema zijn geen specifieke risico's.